|
اموری که بندگان از آن‌ها سؤال خواهند شد
اموری که بندگان از آن‌ها سؤال خواهند شد
الله تعالی می فرماید: ﴿وَقِفُوهُمۡۖ إِنَّهُم مَّسُۡٔولُونَ٢٤﴾ [الصافات: 24]. «نگاهشان دارید که اینک مورد بازخواست قرار می گیرند».
آری، بندگان از اعمال، نیت‌ها و گفتارهایشان مورد بازخواست قرار می گیرند، و نیز در نصوص از اشیایی ذکر شده است که بندگان از آن‌ها مورد مؤاخذه قرار می گیرند.
بزرگ‌ترین گناه، شرک
بزرگ‌ترین گناه نزد الله تعالی این است که بنده برای پروردگار شریک قرار دهد و الله عزوجل هرگز شرک را نمی بخشد، چنان که در این آیه فرموده است: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُۚ وَمَن يُشۡرِكۡ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱفۡتَرَىٰٓ إِثۡمًا عَظِيمًا٤٨﴾ [النساء: 48]. "بی‌گمان پروردگار (هرگز) شرک به خود را نمی‌بخشد، ولی گناهان جز آن را از هر کس که خود بخواهد می بخشد. و هر که برای الله شریکی قائل گردد، گناه بزرگی را مرتکب شده است".
و در آن روز معبودان از عبادت گزارانشان بیزاری می جویند و الله تعالی مشرکین را توبیخ نموده و آنان را تقریع می کند. چنان که الله عزوجل می فرماید: ﴿وَقِيلَ لَهُمۡ أَيۡنَمَا كُنتُمۡ تَعۡبُدُونَ٩٢مِندُونِٱللَّهِ هَلۡ يَنصُرُونَكُمۡ أَوۡ يَنتَصِرُونَ﴾ [الشعراء: 92-93]. "و بدیشان گفته می شود: کجا هستند معبودهایی که پیوسته آن‌ها را عبادت می کردید؟ * (معبودهای) غیر از الله. آیا آن‌ها (در برابر این شدائد و سختی‌هایی که اکنون با آن روبرو هستید و هستند) شما را کمک می کنند تا خویشتن را یاری می دهند".
و نیز الله تعالی می فرماید: ﴿وَيَوۡمَ يُنَادِيهِمۡ فَيَقُولُ أَيۡنَ شُرَكَآءِيَ ٱلَّذِينَ كُنتُمۡ تَزۡعُمُونَ﴾ [القصص: 74]. «روزی (را خاطر نشان ساز که) الله ایشان را فریاد می‌دارد و می گوید: انبازهایی که برای من گمان می بردید کجایند؟!».
و نیز آنان که به نام غیر الله، از قبیل بت یا قبر، حیوان را ذبح می کنند، مورد سؤال و بازخواست قرار می گیرند. الله تعالی می فرماید: ﴿وَيَجۡعَلُونَ لِمَا لَا يَعۡلَمُونَ نَصِيبٗا مِّمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡۗ تَٱللَّهِ لَتُسَۡٔلُنَّ عَمَّا كُنتُمۡ تَفۡتَرُونَ﴾ [النحل: 56]. «(کافران) برای بت‌هایی که چیزی نمی دانند (زیرا که جمادند)، بهره‌ای (از حیوانات) که ما بدیشان داده‌ایم قرار می دهند، به الله سوگند! (در دادگاه قیامت) از این دروغ و بهتان‌ها بازپرسی خواهید شد».
بنده از هر عملی که در دنیا انجام می دهد، پرسیده می شود
بنده از اعمال نیک یا بدی که در دنیا انجام می دهد، سوال خواهد شد. الله عزوجل می فرماید: ﴿فَوَرَبِّكَ لَنَسَۡٔلَنَّهُمۡ أَجۡمَعِينَ٩٢ عَمَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ﴾ [الحجر: 92-93]. «به پروردگارت سوگند! که حتماً از جملگی ایشان پرس و جو خواهیم کرد. * از کارهایی که (در دنیا) می کرده‌اند».
آری، همگی مورد باز خواست قرار می گیرند، فقیر و ثروتمند، فرمانروا و امیر، عرب و عجم، سیاه و سفید، برده و آزاد، همگی از عملکردشان سؤال خواهند شد.
حتی پیامبران در مورد پیروان، و پیروان در مورد پیامبرانشان سوال خواهند شد. چنان که الله تعالی می فرماید: ﴿فَلَنَسَۡٔلَنَّ ٱلَّذِينَ أُرۡسِلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَنَسَۡٔلَنَّ ٱلۡمُرۡسَلِينَ٦ فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيۡهِم بِعِلۡمٖۖ وَمَا كُنَّا غَآئِبِينَ٧ وَٱلۡوَزۡنُ يَوۡمَئِذٍ ٱلۡحَقُّۚ فَمَن ثَقُلَتۡ مَوَٰزِينُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ ٨ وَمَنۡ خَفَّتۡ مَوَٰزِينُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ خَسِرُوٓاْ أَنفُسَهُم بِمَا كَانُواْ بَِٔايَٰتِنَا يَظۡلِمُونَ٩﴾ [الأعراف: 6-9].«(در روز قیامت) به طور قطع از کسانی که پیامبران به سوی آنان روانه شده‌اند می پرسیم (که آیا پیام آسمانی به شما رسانده شده است یا خیر؟) و حتماً از پیامبران هم می پرسیم (که آیا پیام آسمانی را رسانده اید؟). * مسلّماً (اعمال همه را) آگاهانه برای آنان شرح می دهیم؛ چرا که ما از آنان بدور نشده‌ایم * سنجش درست (و دقیق اعمال) در آن روز انجام می گیرد. پس هر که (کفه ی حسنات) ترازوی او سنگین شود (و برکفّه ی سیّئات او رحجان پذیرد) این چنین کسانی رستگارند. * و کسی که (کفّه ی حسنات او از کفّه یسیّئات) ترازوی او سبک شود، این چنین کسانی که به سبب پیوسته انکار کردن آیات ما (سرمایۀ وجود) خود را از دست داده‌اند».
رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: "در روز قیامت تا لحظه ای قدم‌های بنده میخکوب است که از عمرش پرسیده شود آن را در کدام راه صرف نموده و از علمش که چگونه بر آن عمل کرده و از مالش که آن را از کدام راه به دست آورده و به کدام راه صرف نموده و از بدنش که آن را در کدام راه پیر کرده است"[1].
از نعمت‌هایی که برخوردار بوده است، پرسیده می شود
خانه‌‌های وسیع، ماشین‌های فاخر، خوردنی‌ها و نوشیدنیها، لباس‌های نرم، خدمتگزاران و زیردستان، شکم‌های پُر، آب سرد، سایه‌‌های منازل، اندام‌های زیبا، لذت خواب، و حتی از نوشیدن عسل.
الله تعالی می فرماید: ﴿ثُمَّ لَتُسَۡٔلُنَّ يَوۡمَئِذٍ عَنِ ٱلنَّعِيمِ﴾ [التکاثر: 8]. «سپس در آن روز از ناز و نعمت بازخواست خواهید شد».
رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: "نخستین سوالی که در روز قیامت از بنده می شود، این است که آیا ما به تو جسم سالم و تندرست عطا نکردیم و تو را از آب سرد برخوردار نکردیم؟"[2]
بنابراین، برای بنده مناسب نیست که چیزی از نعمتها را تحقیر نماید.
فردی از عبدالله بن عمرو پرسید: آیا ما از فقرای مهاجرین نیستیم؟ عبدالله گفت: آیا همسری نداری که در کنارش آرام می گیری؟ گفت: بلی، پرسید: آیا خانه‌ای نداری که در آن سکنی می گزینی؟ گفت: بلی، عبدالله گفت: پس تو از ثروتمندان هستی؟ آن فرد گفت: من خدمتکاری هم دارم، عبدالله گفت: پس در این صورت تو از شاهان هستی"[3].
آدمی از نعمت چشم، گوش و قلب پرسیده می‌شود
انسان‌ها در نوع نعمتها، توانایی‌ها و حواسشان متفاوت هستند، و هر چند که توانایی بنده بیشتر باشد، حسابش دقیق تر و باریک تر می شود. الله تعالی می فرماید: ﴿وَلَا تَقۡفُ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌۚ إِنَّ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡبَصَرَ وَٱلۡفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَٰٓئِكَ كَانَ عَنۡهُ مَسُۡٔولٗا﴾ [الإسراء: 36]. «از چیزی دنباله روی مکن که از آن ناآگاهی. بی گمان چشم و گوش و دل همه مورد پرس و جوی از آن قرار می گیرد».
قتاده رحمه الله می گوید: وقتی ندیده‌ای، مگو: دیدم، و وقتی نشنیده‌ای، مگو: شنیدم، و ندانسته‌ای، مگو: دانستم؛ زیرا الله تو را از همه ی این موارد بازخواست می کند[4].
[3]- عمدة التفسیر احمد شاکر با اسناد صحیح، 1/657.
[4]- تفسیر ابن کثیر، ذیل آیۀ:. ﴿وَلَا تَقۡفُ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌ﴾ [الإسراء: 36].
|
.gif){kind=small}
