|
درسها، فواید و نکات عبرت آموز در جنگ قادسیه
بسم الله الرحمن الرحيم
1- تاریخ وقوع معرکه و اثر آن در فرایند فتوحات
مؤرخان در مورد تاریخ دقیق معرکه‌ی قادسیه اختلاف نظر دارند. استاد احمد عادل پس از پژوهش جدی تاریخ دقیق آن‌را شعبان سال 15 هجری نوشته است و من نیز همین را ترجیح می‌دهم.[1]
بدون تردید جنگ قادسیه، سرنوشت سازترین جنگ از نوع خود در تاریخ جهان محسوب میشود. در این جنگ یکی از سنتهای الهی که قدرت دادن مؤمنان واقعی بر روی زمین است تحقق پیدا کرد. پس از این جنگ بود که دروازه‌های عراق و بعد از آن تمام درهای بسته‌ی فارس بر روی مسلمانان گشوده شد. و قدرت سیاسی، نظامی و دینی ساسانیان و آتش‌پرستان برای همیشه از بین رفت و آیین اسلام سرزمین فارس و آن سوی آن‌را در نوردید. آری ! مسلمانان در قادسیه ضربه‌ی غیر قابل جبرانی بر پیکر آیین آتش پرستی وارد ساختند، بنابراین معرکه‌ی قادسیه شایستگی آن‌را دارد که نامش سر لوحه‌ی جنگهای سرنوشت ساز تاریخ قرار گیرد.[2]
2- خطبه‌ی عمربن خطاب پس از فتح قادسیه
هنگامی که عمربن خطاب در جریان پیروزی سپاه اسلام در جنگ قادسیه قرار گرفت در میان مردم برخاست و مژده‌ی پیروزی سپاه اسلام را به آنان داد و گفت: من شیفته‌ی آنم که به همه‌ی نیازمندیهای شما پاسخ دهم، اما اگر چنین چیزی برایم مقدور نبود، باید به یکدیگر کمک کنیم و دوست دارم شما از عملکردم به نیات من پی ببرید، زیرا عمل و رفتار من باید آموزش دهنده باشد.
به خدا سوگند من پادشاهی نیستم که شما را به بردگی بکشانم، بلکه من بنده‌ای از بندگان خدا هستم که خداوند امانتهایی به من سپرده است، اگر خود را عفیف نگه دارم و آن‌ها را در میان شما تقسیم نمایم و آسایش شما را فراهم کنم، خوشبخت خواهم شد؛ اما اگر این اموال را از شما دریغ کنم و خود از آن بهره‌مند شوم، بدبخت خواهم گردید. گرچه برای کوتاه مدت در آسایش خواهم بود، اما در تاوان آن باید مدتهای مدیدی در رنج و مصیبت به سر کنم.[3]
3- مسلمانان به تعهدات خویش پایبند می‌مانند
سعد طی نامه‌ای دیگر رأی امیرالمؤمنین را در مورد اعراب عراق جویا شد که قبلاً با مسلمانان هم پیمان شده بودند اما به موجب این که متوجه ضعف لشکر اسلام شدند، عهد شکنی کردند و به تعهدات خویش عمل ننمودند.
امیرالمؤمنین پس از قرائت نامه‌ی سعد، به ایراد سخن پرداخت و گفت: هرکس بر اساس هوا و هوس و معصیت عمل نماید هیچ بهره‌ای نخواهد برد و تنها به خود آسیب می‌رساند، اما کسی که بر اساس سنت پیامبرو دستور شریعت الهی گام بر می‌دارد، موفق خواهد شد و پاداش تلاش خود را خواهد دید. چنان که خداوند می‌فرماید:
« وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا » الكهف: ٤٩
«آنچه را كه كرده‌اند حاضر و آماده مي‌بينند. و پروردگار تو به كسي ظلم نمي‌كند. (چرا كه پاداش يا كيفر، محصول اعمال خود مردمان است)».
لشکر اسلام پیروز شده است و در این میان کسانی هستند که قبلاً با مسلمانان هم پیمان بوده‌اند، ولی بخشی از آنان مدعی‌اند که از روی اجبار نقض عهد نموده‌اند یا به سپاه دشمن پیوسته‌اند و یا به گوشه‌ای دیگر پناه برده‌اند، اکنون سؤال من این است که رأی شما در مورد این گروهها چیست؟ آن‌ها هر کدام به نوبه ی خود، در مورد گروههای فوق اظهار نظر کردند و امیرالمؤمنین رضی الله عنه نتیجه‌ی نهایی این نشست را طی نامه‌ای به سعد نوشت و فرستاد.[4]
آنچه که در این خطبه به دست می‌آید:
ـ همین طور که ملاحظه کردید عمربن خطاب طبق روال همیشگی به آن همه علم و تـجربه و قاطعیت در تصمیم گیری در اینجا نیز از شورا به عنوان یک اصل اسلامی استفاده کرد و همین امــر باعث موفقیت ایشان در مدیریت کلان جامعه شده بود.
ـ استفاده از پیش گفتاری در مورد اخلاص نیت و عدم پیروزی از خواهشات نفسانی و لازم گرفتن منهج و سنت رسول خدا تا اهل شورا کاملاً با رعایت موازین اسلامی اظهار نظر نمایند و بر منهجی پایداری ورزند که سنت پاک پيامبر صلي الله عليه وسلم می‌باشد، و هر کس چنین رفتار نماید از لغزش مصون می‌ماند و حق را اصابه می‌کند و پاداش الهی را کسب خواهد کرد.[5]
آن‌گاه امیرالمؤمنین نتیجه‌ی نهایی به دست آمده از شورا را طی نامه‌ای این گونه برای سعد شرح داد: اما بعد: باید دانست که خداوند گهگاهی در برخی امور تخفیفی قایل شده است جز در دو چیز که عبارت‌اند از عدل و ذکر خدا. ذکر که در هیچ حالی تعطیل نمی‌شود و عدل نیز همواره باید در مورد همگان به اجرا در بیاید .
پس در مورد آن دسته از اعراب عراق که به عهد خویش با شما وفا نموده و علیه شما دشمن را یاری نداده‌اند وفادار بمانید و از آنان همچنان جزیه وصول کنید. و اما در مورد کسانی که می‌گویند دشمن آن‌ها را مجبور به نقض عهد و همکاری با خود کرده است، اختیار دارید که سخن آن‌ها را بپذیرید یا رد کنید و اگر نپذیرفتند پس صلح را تمام شده بدانید و آن‌ها را به جای امنی منتقل کنید.[6]
این برخورد عمر رضی الله عنه با اعراب فراری، دارای درسها و فواید بی شماری است از جمله این که رعایت عدل و انصاف در حکومت داری پایه‌ي اصلی ثبات یک حکومت و باعث گسترش امن و آرامش در جامعه خواهد بود. البته این معامله‌ای بود با آن‌ها در دنیا و اما در آخرت ستمگران راه فراری از عذاب الهی نخواهند داشت، چرا که خداوند ممکن است از حق خویش بگذرد و بنده را مورد عفو و بخشش قرار دهد، اما در مورد حق بندگان قضیه این گونه خواهد بود که ستمگر و ستمدیده در کنار یکدیگر قرار خواهند گرفت و با هم تسویه حساب خواهند کرد.
و اما ذکر و یاد الهی همیشه باید بر زندگی یک فرد مسلمان سایه افکند و همواره با زبان، قلب و اعضای بدن به یاد خدا باشد و در مورد به دست آوردن رضایت او بیندیشد و سخن بگوید و عمل نماید و بزرگترین آرزویش اقامه‌ي ذکر خدا در زمین باشد در آن صورت است که خداوند انسان را از فتنه‌ها در امان خواهد داشت.
سعد و همراهانش توجیهات امیرالمؤمنین را در مورد فراریان به اجرا گذاشتند و آن‌ها را به خانه و کاشانه‌يشان بر گردانیدند و بدین صورت نمونه‌ای از رأفت و رحمت اسلامی ارائه دادند و دیری نگذشت که این برخورد کریمانه، باعث تألیف قلوب آنان شد و سخت شیفته‌ی اسلام و مسلمانان گشته و به تدریج مسلمان شدند.[7]
وصلی الله وسلم علی نبينا محمد و علی آله و اصحابه الی يوم الدين
منبع: کتاب عمر فاروق، مولف: محمد علي صلابي
سایت عصر اســـلام
IslamAgae.Com
-------------------------------------
[1]- القادسية 266، التاريخ الإسلامي (10/ 488).
[2]- الطريق إلى المداين ص473، 474.
[3]- تاريخ الطبري (4/ 409).
[4]- تاريخ الطبري (4/ 410).
[5]- التاريخ الإسلامي (10/ 485).
[6]- تاريخ الطبري (4/ 410).
[7]- التاريخ الإسلامي (10/ 487).
|
.gif){kind=small}
