|
تاریخ سلسله‌ی عباسی در یک نگاه (132 - 656 هـ)
خلافت عباسی بیش از پنج قرن بر سرزمین‌های اسلامی حکم‌فرما بود و از سال ( 132 هجری - 750 میلادی ) با خلافت ابو العباس السفاح عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس آغاز شده و در پایان در سال (656 هجری: 1100 میلادی) به دست مغولان سقوط کرد. در این سلسله بیش از 37 خلیفه بر تخت حکومت نشستند و دوره‌های مختلف همراه با ضعف و قدرت و پیشرفت و پسرفت را تجربه کردند.
مورخان حکومت عباسیان را به چهار دوره‌ی اصلی تقسیم کرده‌اند:
أ) - دوره‌ی عباسی اول: از سال 132 هجری آغاز شده و در سال 232 هجری پایان پذیرفت.
در این دوره 9 خلیفه عباسی بر سرزمین‌های اسلامی حکم راندند که نخستین آنها ابوالعباس سفاح و آخرین خلیفه در این دوره، واثق بالله بن المعتصم بود که در سال 232 هجری قمری وفات نمود. این دوره از خلافت عباسی را دوران طلایی می‌نامند در این دوران طلایی، خلفای نه گانه توانستند سه پیروزی بزرگ را کسب کنند:
اولا: خلافت خود را قدرت بخشیده و به دشمنان داخلی و خارجی مجالی برای پیشرفت ندادند.
ثانیا: توانستند برابری و عدالت را میان اقشار مختلف جامعه بر قرار کنند.
ثالثا: تمدن و آثار اسلامی را رونق داده و در پیشرفت هر چه بیشتر آن تلاش و همت به خرج دادند. ائمه چهار گانه اهل سنت در این دوره زندگی می‌کردند و پایه و اساس این مذاهب شکل گرفته و در گذر زمان توسعه پیدا کرد. در این دوران نهضت علمی و فرهنگی شکل گرفت و تصنیف کتب و ترجمه‌ی برخی از زبان‌های بیگانه به عربی صورت گرفت.
ناگفته نماند که بعضی از فتنه‌ها در این دوراخ رخ داد، مانند فتنه‌ی خلق قرآن و همچنین تلاش و مجاهدت امام احمد حنبل - رحمه الله - در برابر آن؛ این فتنه در دوران مأمون رخ داد.
ب) - دوره‌ی عباسی دوم: سال 232 آغاز شده و در سال 334 هجری به پایان رسید.
این دوره با خلافت متوکل در سال 232 هجری شروع شده و در سال 334 هجری با خلافت مستکفی بالله پایان پذیرفت. این دوره به دوره‌ی نفوذ ترک‌ها معروف است، به گونه‌ای که ترک‌ها در دستگاه حکومتی تأثیر گذاشته و بر ادارات و ارتش تسلط پیدا کردند. این ترک‌ها متعلق به ترکستان و بلاد ماوراء النهر بودند و حکومت عباسی از آنها در دستگاه حکومتی استفاده کرد که همین در آینده سبب ضعف حکومت گردید.
ج) - دوره‌ی عباسی سوم: آغاز آن در سال 334 و پایان آن در سال 447 هجری.
در این دوره کم کم ضعف دولت عباسی نمایان شد و از خلافت جز نام آن چیز دیگری باقی نمانده بود. آل بویه در این دوره توانستند بر دولت کنترل پیدا کرده و بر آنها حکم کنند و امور را به دست خود بگیرند.
اصل آل بویه (بویهیون) از دیلم است و گفته شده از شیعیان متعصب بودند و اعتقاد داشتند که عباسیان حق آنها را از خلافت غصب کرده‌اند.
د ) - دوره‌ی چهارم عباسی: این دوره از سال 447 هجری آغاز شده و در 656 هجری پایان یافت.
این دوره معروف به نفوذ سلاجقه در پایان حکومت عباسی است، در این دوران که حکومت عباسی در ضعف و انحلال به سر می‌برد، سلجوقیان که از ترک‌ها بودند توانستند نفوذ خود را گسترش داده و بر شرق و غرب تسلط پیدا کنند و بر دولت عباسی غلبه کنند. در این زمان خلافت عباسی از دو جهت در خطر بود: از یک سو خطر تقسیمات داخلی وجود داشت و از سوی دیگر ترس از حمله‌ی رومی‌ها آنها را در تنگنا قرار داده بود. سر انجام در قرن هفتم، در سال 656 هجری قمری آخرین خلیفه‌ی عباسی سقوط کرده و قوم مغول توانست بر حکومت عباسی غلبه کرده و به حکومت آنها خاتمه بخشد. سپس دوره‌ی بعدی از خلافت اسلامی یعنی خلافت عثمانی‌ها آغاز شد.
جدول زیر دوران خلافت عباسی را برای شما به تصویر می‌کشد.
|
|
خليفه
|
لقب
|
مدت حكومت
|
ملاحظات
|
|
1
|
عبدالله بن محمد بن علي
|
ابوعباس سفّاح
|
132-136
|
|
|
2
|
عبدالله بن محمد
|
ابو جعفر منصور
|
136-158
|
|
|
3
|
محمد بن عبدالله منصور
|
مهدي
|
158-169
|
|
|
4
|
موسى بن محمد مهدي
|
هادي
|
169-170
|
|
|
5
|
هارون بن محمد مهدي
|
رشيد
|
170-193
|
|
|
6
|
محمد بن هارون رشيد
|
امين
|
193-198
|
|
|
7
|
عبد الله بن هارون رشيد
|
مأمون
|
198-218
|
|
|
8
|
محمد بن هارون رشيد
|
معتصم
|
218-227
|
|
|
9
|
هارون بن محمد معتصم
|
واثق
|
227-232
|
|
|
10
|
جعفر بن محمد معتصم
|
متوكّل
|
232-247
|
|
|
11
|
محمد بن جعفر متوكل
|
منتصر بالله
|
274-248
|
دوره‌ی نفوذ ترک‌ها
(247-334)
|
|
12
|
أحمد بن محمد معتصم
|
مستعين بالله
|
248-252
|
|
13
|
محمد بن جعفر متوكل
|
معتز بالله
|
252-255
|
|
14
|
محمد بن هارون واثق
|
مهتدي بالله
|
255-256
|
|
15
|
احمد بن جعفر متوكل
|
معتمد على الله
|
256-279
|
|
16
|
احمد بن طلحة بن جعفر المتوكل
|
معتضد بالله
|
279-289
|
|
17
|
علي بن احمد معتضد
|
مكتفي بالله
|
289-295
|
|
18
|
جعفر بن احمد معتضد
|
مقتدر بالله
|
295-320
|
|
19
|
محمد بن أحمد معتضد
|
قاهر بالله
|
320-322
|
|
20
|
محمد بن جعفر مقتدر
|
راضي بالله
|
322-329
|
|
21
|
ابراهيم بن جعفر مقتدر
|
متقي لله
|
329-333
|
|
22
|
عبدالله بن علي مكتفي
|
مستكفي بالله
|
333-334
|
|
23
|
فضل بن جعفر مقتدر
|
مطيع لله
|
334-363
|
دوره‌ی نفوذ آل بویه شيعه
(334-447)
|
|
24
|
عبدالكريم بن فضل مطيع
|
طائع لله
|
363-381
|
|
25
|
أحمد بن إسحاق بن جعفر المقتدر
|
قادر بالله
|
381-422
|
|
26
|
عبدالله بن احمد قادر
|
قائم بأمر الله
|
422-467
|
|
27
|
عبدالله بن محمد بن عبدالله قائم
|
مقتدي بأمر الله
|
467-487
|
دوره‌ی نفوذ ترکان سلجوقی
(447-656)
|
|
28
|
احمد بن عبدالله مقتدي
|
مستظهر بالله
|
487-512
|
|
29
|
فضل بن احمد مستظهر
|
مسترشد بالله
|
512-529
|
|
30
|
منصور بن فضل مسترشد
|
راشد بالله
|
529-530
|
|
31
|
محمد بن احمد مستظهر
|
مقتفي لأمر الله
|
530-555
|
|
32
|
يوسف بن محمد مقتفي
|
مستنجد بالله
|
555-566
|
|
33
|
حسن بن يوسف مستنجد
|
مستضيئ بأمر الله
|
566-575
|
|
34
|
احمد بن حسن مستضيئ
|
ناصر لدين الله
|
575-622
|
|
35
|
محمد بن أحمد ناصر لدين الله
|
ظاهر بأمر الله
|
622-623
|
|
36
|
منصور بن محمدظاهر بأمر الله
|
مستنصر بأمر الله
|
623-640
|
|
37
|
عبدالله بن منصور مستنصر بالله
|
مستعصم بالله
|
640-656
|
ترجمه و تحقیق: أبو أنس
عصر اسلام
IslamAge.com
مراجع و مصادر:
1- الدعوة العباسية ودورها في نهاية الدولة الأموية- تألیف دکتر علی محمد صلابی
2- سير أعلام النبلاء - تأليف: الذهبي- تحقيق شعيب الأرناؤوط.
3- سایت موسوعة الأسرة المسلمة التاریخ الإسلامی و سایت قصة الإسلام و سایت تاریخ الإسلام.
4- تاريخ الإسلام السياسي والديني والثقافي والاجتماعي - تألیف: دکتر حسن ابراهيم حسن.
5- البدایة و النهایة - ابن کثیر. |
.gif){kind=small}
