|
|
تاریخ چاپ : |
2024 Dec 04 |
www.islamage.com |
| لینک : |
|
عـنوان : |
شخصيت معاويه رضی الله عنه |
|
بسم الله الرحمن الرحیم حسن بن علي رضی الله عنه در شرایطی خلافت را به معاویه رضی الله عنه واگذار نمود که بيش از چهل هزار نفر با او بيعت کرده بودند كه تا پاي جان، به وي وفادار بمانند و از او دفاع كنند؛ این امر، بیانگر آنست که معاويه رضی الله عنه شايستگي رهبری و زمامداری را داشته است وگرنه نوه‌ي رسول گرامي اسلام صلی الله علیه وسلم ، به هیچ عنوان خلافت را به او واگذار نمي‌كرد بلكه با وی مي‌جنگيد.[1] سيرت‌نگاران، در فضيلت معاويه رضی الله عنه ، اين صحابي بزرگوار رسولخدا صلی الله علیه وسلم فضائل زيادي را برشمرده‌اند كه به ذكر چند مورد از آن مي‌پردازيم:
1ـ قرآن كريم: معاویه رضی الله عنه در جنگ حنین حضور داشت؛ خداوند متعال درباره‌ی مجاهدان حنین مي‌فرمايد: «ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنْزَلَ جُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَعَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ » (توبه:26) «آنگاه خداوند، آرامش خود را نصيب پيغمبرش و مؤمنان گردانید و لشكرهايي (از فرشتگان) را فرو فرستاد كه شما، ايشان را نمي‌ديديد و (پيروز شديد و دشمنان شكست خوردند، و بدين‌وسيله خداوند عزوجل ) كافران را مجازات كرد و اين است كيفر كافران (در اين جهان و عذاب آخرت نیز به جاي خود باقي است)». معاويه رضی الله عنه از جمله‌ي كساني بود كه در غزوه‌ي حنين حضور داشتند؛ از اینرو آن بزرگوار نیز مشمول فضیلت یادشده در این آیه مي‌باشد.[2]
2ـ احاديث نبوي: رسولخدا صلی الله علیه وسلم براي معاويه رضی الله عنه دعا کرد: (اللهم اجعله هادياً مهدياً و اهد به)[3] یعنی: «بارخدايا! معاويه را هدايتگر و ره‌یاب بگردان و او را سبب هدايت قرار بده». همچنین دعا نمود: (اللهم علّم معاوية الكتاب و الحساب و قه العذاب)[4] یعنی: «خداوندا! معاويه را علم قرآن و حساب بياموز و وي را از عذاب در امان بدار». باري رسول گرامي اسلامص فرمود: (أَوَّلُ جَيْشٍ مِنْ أُمَّتِي يَغْزُونَ الْبَحْرَ قَدْ أَوْجَبُوا) یعنی: «نخستین لشكر امت من که در دریا مي‌جنگد، بهشت را برای خویش واجب مي‌گرداند». ام حرام رضی الله عنها مي‌گوید: پرسیدم: آيا من هم جزو اين لشكر خواهم بود؟ فرمود: «تو نيز در میان آنان خواهی بود». سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود: (أَوَّلُ جَيْشٍ مِنْ أُمَّتِي يَغْزُونَ مَدِينَةَ قَيْصَرَ مَغْفُورٌ لَهُمْ) یعنی: «نخستین لشكر امت من كه به شهر (قسطنطنيه) حمله مي‌کند، بخشيده مي‌شود». ام حرام مي‌گوید: پرسیدم: ای رسول خدا! آيا من هم در میان آنان خواهم بود؟: اي رسولخدا صلی الله علیه وسلم آيا من هم از جمله‌ي اين گروه خواهم بود؟ فرمود: «خير».[5] مهلب[6] مي‌گويد: «اين حديث، بیانگر فضیلت معاويه رضی الله عنه مي‌باشد؛ چراكه معاویه رضی الله عنه نخستین كسي است كه در دریا جنگید».[7]
3ـ ديدگاه تنی چند از دانشمندان و علما در مورد معاويه رضی الله عنه : الف: به ابن عباس رضی الله عنه گفتند: معاويه رضی الله عنه فقط يك ركعت وتر مي‌گزارد. ابن عباس رضی الله عنه فرمود: «کار درستی مي‌کند؛ او فقيه است»[8] ب: عبدالله بن مبارك مي‌گويد: «معاويه رضی الله عنه از نظر ما آزموده (و بزرگوار) است. پس هركس، دیدگاه بدی نسبت به معاویه رضی الله عنه داشته باشد، او را به دشمني با اصحاب رضی الله عنهم متهم خواهيم نمود».[9] ج: به احمد بن حنبل رحمه الله گفته شد: خداوند تو را از رحمت كند! نظرت در مورد كسي كه معاويه رضی الله عنه را كاتب وحي و خال‌المؤمنين (دايي مؤمنان) نمي‌داند و معتقد است که معاویه رضی الله عنه با زور شمشير، زمام امور را به دست گرفته، چیست؟[10] ابوعبدالله پاسخ گفت: «اين، سخني گزاف است. باید از کسانی که چنین پنداری دارند، اجتناب نمود و از همنشيني با آنها پرهيز كرد. البته ما، حقیقت کارشان را برای مردم روشن مي‌سازیم».[11] د: ابن العربي رحمه الله در مورد معاويه رضی الله عنه مي‌گويد: معاويه رضی الله عنه شخصيتي بودكه همواره مانع از نفوذ دشمنان مي‌شد و بر دشمنان مي‌تاخت و به حمايت از بزرگان بر‌مي‌خاست و لشكريان و سربازان به رسیدگی مي‌کرد و راهبرد درستی در جریان امور و در تعامل با بندگان خدا داشت.[12] معاويه رضی الله عنه بلند‌همت بود و توجه ویژه‌ای به مسایل و مصالح مسلمانان داشت؛ چنانچه در گیر و دار نبرد با علي رضی الله عنه در صفين، پادشاه روم را تهديد نمود. ماجرا از این قرار بود که چون به معاويه رضی الله عنه خبر رسيد که پادشاه روم، با سپاهي عظيم به مرزهاي سرزمين اسلامي نزديك شده است،[13] پيكي نزد وي فرستاد و او را تهديد کرد. ابن‌كثير در اين باره مي‌گويد: «پس از آنکه معاويه رضی الله عنه سپاه روم را به وحشت انداخت و آنان را شکست داد، پس از چندی، پادشاه روم با مشاهده‌ی درگیری معاویه رضی الله عنه با علی رضی الله عنه ، فرصت را غنيمت شمرد و قصد لشکرکشی به سرزمین‌های اسلامی را نمود. زمانی که معاويه رضی الله عنه از تصمیم پادشاه روم، باخبر گرديد، نامه‌اي بدین مضمون برایش فرستاد که: «ای ملعون! به خدا سوگند، اگر عقب‌نشيني نكني و به ديار خويش بازنگردي، با پسر‌عمويم(علي رضی الله عنه ) صلح مي‌کنم، تمام قلمروت را فتح مي‌نمایم و زمين را با تمام وسعتش، بر تو تنگ مي‌گردانم». بدین سان پادشاه روم ترسيد و از معاويه رضی الله عنه درخواست آتش‌بس نمود.[14]
هـ : ابن تيمیه رحمه الله درباره‌ی معاويه رضی الله عنه مي‌گويد: بطور متواتر و در روایات فراوانی به ثبوت رسیده كه رسولخدا صلی الله علیه وسلم ، معاویه رضی الله عنه را همچون بسياري از اصحابش، به امارت و فرماندهی گماشته و معاويه رضی الله عنه همراه رسول اکرم صلی الله علیه وسلم در جنگ و جهاد شرکت نموده و كاتب وحي نيز بوده است؛ رسولخدا رضی الله عنه هيچ‌گاه بر دست‌نوشته‌های معاویه رضی الله عنه در زمینه‌ی وحي، ايراد نگرفت و همواره به او اعتماد داشت. عمر بن خطاب رضی الله عنه نيز شناخت دقیقی از افراد داشت، زمام برخی از سرزمين‌هاي اسلامي را به معاويه رضی الله عنه سپرد و هيچ‌گاه معاویه رضی الله عنه را در اداره‌ی امور، به کم‌کاری و خیانت متهم نکرد؛ حال آنکه به گواهی رسول خدا صلی الله علیه وسلم ، خداوند عزوجل حق را بر قلب و زبان عمر رضی الله عنه جاري ساخته بود.[15] و: ابن كثير درباره‌ی معاویه رضی الله عنه مي‌گويد: مردم در سال 41 هجري با معاویه رضی الله عنه بيعت كردند؛ وی، همواره از آن پس به صورت رسمی، اداره‌ی امور مسلمانان را برعهده داشت تا اينكه جان به جان آفرين تسليم كرد. در دوران حکومتش، جنگ و جهاد بر ضد كفار، برپا بود و مسلمانان به اعلاي كلمة‌الله مي‌پرداختند. غنايم فراواني از اطراف و اكناف، به مرکز حکومت اسلامی ارسال مي‌شد و مسلمانان، تحت رهبري معاویه رضی الله عنه ، با آرامش تمام در سايه‌ی عدل و عدالت و گذشت، زندگی مي‌کردند. و نیز مي‌گويد: معاویه رضی الله عنه شخصي بردبار[16]، باوقار، عادل، باشهامت، بخشنده و بزرگوار بود و مهتر و سرآمد همگان به شمار می‌رفت.[17] همچنین مي‌گويد: رحمت خدا بر معاویه باد؛ او، فردی نیك‌سيرت و باگذشت بود عيوب ديگران را مي‌پوشاند.[18]
4ـ معاويه رضی الله عنه و روايت حديث: معاويه رضی الله عنه به افتخار روايت حديث از رسولخدا صلی الله علیه وسلم نایل گشته است. البته اين افتخار، از آن جهت، نصیب معاويه رضی الله عنه گرديد كه وي، پس از فتح مكه كاتب وحي بود و از آن‌جا كه رسول اکرم صلی الله علیه وسلم داماد وي به‌شمار می‌رفت، همواره همراه آن حضرتص بود؛ از اینرو موفق به روایت 163 حديث از رسول خدا صلی الله علیه وسلم گردید. از اين ميان، چهل حديث را بخاري و مسلم بصورت (متفق عليه) روايت كرده‌اند. چهار حدیث او را، بخاري، به تنهایی روایت کرده است و پنج حدیثش را هم مسلم به تنهايي روايت نموده است.[19] رفتار و برخورد معاويه رضی الله عنه با شهروندانش، بهترين روشی بود كه یک حاکم يا رهبر، می‌تواند در برخورد با شهروندانش در پیش بگیرد و همين ویژگی معاویه رضی الله عنه بود كه سبب محبوبيت او در نزد مردم گرديده بود. رسولخدا صلی الله علیه وسلم فرموده است: (خيار ائمتكم الذين تحبونهم و يحبونكم و تصلون عليهم و يصلون عليكم و شر أئمتكم الذين تبغضونهم و يبغضونكم و تلعنونهم و يلعنونكم)[20] یعنی: «بهترين حكام شما، كساني هستند كه شما، آنها را دوست داريد و آنها، شما را دوست دارند و شما، براي آنها دعا مي‌كنيد و آنان، براي شما دعا مي‌كنند و بدترين حكام شما، كساني هستند كه شما، آنها را (دوست نداريد) و به آنان بغض مي‌ورزید و آنها نسبت به شما بغض مي‌ورزند و شما، آنان را نفرين مي‌كنيد و ایشان هم شما را نفرين مي‌كنند».
5 ـ سخن اميرالمؤمنين علی رضی الله عنه در مورد امارت معاويه رضی الله عنه : سفيان بن ليل مي‌گوید: هنگامي كه حسن بن علي رضی الله عنه به كوفه آمد، به او گفتم: اي خوا‌ركننده‌ي مؤمنان! وی در پاسخ گفت: اين سخن را مگو؛ زیرا من، از پدرم شنيدم كه فرمود: دیرزمانی نخواهد گذشت که امارت، به دست معاويه رضی الله عنه خواهد افتاد. من نيز از اين سخن پي بردم كه آنچه خداوند مقدر كرده، حتماً روی خواهد داد؛ از اینرو برایم ناخوشایند بود كه ميان من و او، خون مسلمانان ریخته شود».[21] در روايتي آمده كه علي رضی الله عنه فرمود: امارت معاويه رضی الله عنه را ناپسند ندانيد؛ به خدا سوگند كه اگر او را از دست بدهيد، سرهاي مردم، همچون حنظل،[22] بريده و افكنده خواهد شد.[23] اين سخن علی رضی الله عنه بر توانمندی و شایستگی معاويه رضی الله عنه در امارت دلالت دارد؛ چنانچه روشی كه وي در گفتگو و مذاکره با حسن بن علي رضی الله عنه اختيار كرد، سهم به‌سزايي در استقرار صلح و جلوگیری از جنگ و درگیری داشت. هرچند حسن بن علي رضی الله عنه نقش اصلي را در ايجاد صلح ايفا نمود، اما بدون ترديد شخصيت معاويه رضی الله عنه و نیز بلندانديشي، سعه‌ي صدر و جوانمردي‌اش، در ايجاد اين صلح بي‌تأثير نبود. معاويه رضی الله عنه همواره نسبت به حسن بن علي رضی الله عنه عرض ادب مي‌نمود و ضمن آنکه او را گرامی مي‌داشت، به ذكر فضایل اهل بيت مي‌پراخت و اين، نشانگر آن است كه علي‌رغم نزاعي كه رخ داده بود، معاويه رضی الله عنه همچنان حق را بیان مي‌کرد و بدان اذعان مي‌نمود.[24] احمد بن حنبل رحمه الله در مسند خويش روايت نموده که معاویه رضی الله عنه فرموده است: «رسول اکرم صلی الله علیه وسلم زبان و لب‌هاي حسن بن علي رضی الله عنه را مي‌مکید؛ همانا خداوند متعال، هيچ‌گاه زبان یا لبي را که رسول خدا صلی الله علیه وسلم ، آن را مکیده است، عذاب نمی‌کند».[25] معاويه رضی الله عنه با خود، روراست بود و به گناهان خويش، اعتراف مي‌نمود و ضمن آنکه به رحمت و حلم خداوند عزوجل امید داشت، از وي طلب آمرزش مي‌كرد. مسور بن مخرمه مي‌گويد: باري نزد معاويه رضی الله عنه رفتم؛ معاويه رضی الله عنه پرسيد: اي مسور! چرا بر ضد حکام خویش طعن و سرزنش نمودی؟ مسور پاسخ داد: اين مسأله را مطرح مكن و در مورد آنچه نزد تو آمده‌ايم، به ما احسان نما. معاويه رضی الله عنه فرمود: «باید دلیل بدگويي مرا بگويي». مسور مي‌گوید: آن قدر اصرار کرد که هر چه در مورد او در دل داشتم، بر زبان آوردم؛ معاويه رضی الله عنه فرمود: «من، خودم را از گناه بدور نمي‌دانم، اما آيا تو، آن خدمات و اصلاحاتي را كه من در جهت منافع عمومي انجام داده‌ام، به فراموشي مي‌سپاري و تنها به ذكر عيوب و گناهانم مي‌پردازي؟ من، به گناهان خویش در پیشگاه خداوند، اعتراف مي‌کنم، ولی آيا از خودت گناهاني سر نمي‌زند كه به خاطر آنها از خداوند (و عذاب او) ترس داشته باشي؟» مسور گوید: گفتم: آري. فرمود: «پس چه چيز باعث شده كه تو، خويشتن را بیش از من سزاوار آمرزش و مغفرت الهي بداني؟ به خدا سوگند كه اصلاحات و اقدامات اصلاحي من، به مراتب بيش از اقدامات توست و چنانچه ميان خدا و غير خدا مختار مي‌شدم، خداوند را بر غیر او برمی مي‌گزیدم؛ وانگهی من، پیروِ آیینی هستم كه در آن، اعمال نيك پذیرفته مي‌گردد و در قبال نيكي، به نيكوكار پاداش داده مي‌شود. مسور مي‌گويد: بدین سان متوجه شدم که معاویه رضی الله عنه ، مرا مغلوب کرد. عروه مي‌گويد: از آن پس، هرگاه نام معاويه رضی الله عنه به ميان مي‌آمد، مسور، برايش دعا مي‌كرد[26] اینک به ذکر حكايتي مي‌پردازيم كه بيانگر تقوا و خداترسی معاويه رضی الله عنه مي‌باشد. هرگاه در مجلس معاویه رضی الله عنه حدیث ابوهريره رضی الله عنه از رسولخدا صلی الله علیه وسلم روايت مي‌شد كه: نخستين كساني كه از امت محمدص در روز قيامت توسط آتش گداخته، عذاب مي‌شوند، قاريان، انفاق‌كنندگان و مجاهدان رياكار هستند،[27] معاويه رضی الله عنه مي‌گفت: وضعیت اینها، این‌چنین است، پس کسانی كه هنوز زنده‌اند، چه وضعیتی خواهند داشت! راوي مي‌گويد: آنگاه معاويه رضی الله عنه به‌قدری گریست كه گمان كرديم هر لحظه ممكن است از شدت گريه، هلاك گردد. و سپس سرش را بالا گرفت و دستی بر صورتش كشيد و گفت: چه راست گفته‌اند خداوند عزوجل و رسولش كه: « مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لَا يُبْخَسُونَ (15) أُولَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآَخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (هود:15ـ16) «كساني كه (تنها) خواستار زندگي دنيا و زينت آن باشند (و چشم‌داشتي به آخرت نداشته باشند، برابر سنت موجود در پيكره‌ي هستي، پاداش دسترنج و) اعمالشان را در اين جهان بدون هيچ‌گونه كم و كاستي، به تمام و كمال مي‌دهيم و هیچ حقی از آنان ضایع نمي‌گردد. آنان كسانيند كه در آخرت بهره و نصیبی جز آتش دوزخ ندارند و آنچه در دنيا انجام مي‌دهند، ضايع و هدر مي‌رود (و بي‌اجر و پاداش مي‌شود) و كارهايشان پوچ و بي‌سود مي‌گردد. (هرچند كه اعمالشان، به‌ظاهر انساني و مردمي و عبادي باشد)».[28] شخصيت معاويه رضی الله عنه و خدمات ارزنده‌اش در تاريخ اسلام، یکی از مهم‌ترین عوامل در انعقاد پیمان صلح بود. البته ما ادعا نداريم که معاويه رضی الله عنه جزو خلفاي راشدين به‌شمار مي‌آيد؛ خیر، بلكه او، پادشاهي عادل بوده است. معاويه رضی الله عنه در سياست و علوم اداري، نظامي، اقتصادي و اجتماعي مهارت وافری داشت؛ براي اينكه به اين صلاحيت‌ها و شایستگی‌های معاویه رضی الله عنه پي ببريم، باید با حوصله‌ي تمام، دوران وي را مورد بررسي قرار دهيم. بدان اميد كه خداوند متعال، اين توفيق را به ما بدهد.
وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله و اصحابه الی یوم الدین منبع: کتاب حسن ابن رضی الله عنه ، تالیف: محمد علی صلابی
سایت عصر اســلام ------------------------------------------------------------- [1]- الناهية عن طعن اميرالمؤمنين معاويۀ، ص57. [2]- مرويات خلافة معاويۀ في تاريخ الطبري، خالد الغيث، ص23. [3]- صحيح سنن الترمذي، آلباني (3/236). [4]- موارد الظمآن (7/249). سند اين روايت حسن است. [5]- بخاري (2924). [6]- مهلب بن احمد اندلسي، مصنف شرحي بر صحيح بخاري است و در سال 435 ه.ق درگذشت. [7]- فتح‌الباري (6/120). [8]- نگا: فتح‌الباري (7/130). [9]- مرويات خلافة معاويه، ص28. [10]- همان ص 28. [11]- السنة، خلال، تحقيق: عطيه زهراني (2/434). [12]- العواصم من القواصم (210ـ211). [13]- مرويات خلافة معاويه ص31. [14]- البداية والنهاية (8/119). [15]- الفتاوي (4/472) و سير اعلام النبلاء (3/129). [16]- ابن ابي الدنيا و ابوبكر بن ابي عاصم اختصاصاً پيرامون حلم و بردباري معاويهt كتاب نگاشته‌اند. [17]- البدية والنهاية (8/118). [18]- همان (8/126). [19]- مرويات خلافة معاويه في تاريخ الطبري، ص23. [20]- مسلم (65). [21]- تاريخ دمشق (12/105). [22]- هندوانه وحشی و کوچک بیابانی را گویند که به راحتی از بوته اش جدا می شود. [23]- همان (12/105). [24]- النهاية عن طعن اميرامؤمنين معاويۀt، ص57. [25]- مسند احمد (16848). سند اين روايت صحيح است. [26]- سير اعلام النبلاء (3/392). اين حديث در مباحث بعدی، به تفصيل بيان خواهد شد. [27]- عبارت عربي اين حديث اين‌گونه است: (يا اباهريرۀ! اولئك الثلاثۀ أول خلق الله تسعر بهم النار يوم القيامۀ). ترمذي و حاكم، اين حديث را روايت كرده‌اند و آلباني، اين حديث را صحيح دانسته است. (ش1713). [28]- النهايۀ في الفتن و الملاحم (2/52). |
|