2024 Nov 21

www.islamage.com    

عـنوان    :       

الف)- پاره‌ای از صفات وی

ابو العباس احمد بن عبدالله المقتدی در شوال 470 هجری دیده به جهان گشود. وی بیست و هشتمین خلیفه‌ی عباسی، و فردی خیر خواه، فاضل و خردمند بود. دوره‌ی خلافت او براى مردم روزگار شادى شمرده مى‌شد و همه‌ی این دوران به مانند عید بود.

خلیفه هر گاه خبر رفاه و آسایش مردم را مى‌شنید احساس راحتی کرده و شاد مى‌شد و هنگامى که رفتار سلطان یا نایب او باعث آزار کسى مى‌گردید، در نکوهش و باز داشتن او از آن کار مبالغه مى‌کرد.

او خطی زیبا و انشای خوبی داشت و در این خصوص کسی به پای او نمى‌رسید و این دلیل بر فضل و وسعت دانش او بود. همچنین از هم‌نشینی علما و صالحان لذت می‌برد، و نسبت به آن‌ها مهربان و با اکرام بود.

خلیفه در سرودن شعر نیز قوی بود؛ ابیات زیر به وی نسبت داده شده است:

أذاب حر الهوى فی القلب ما جمدا ... لما مددت إلى رسم الوداع یداً

وکیف أسلک نهج اصطبار وقد ... أرى طرائق فی مهوى الهوى قددا

إن کنت أنقض عهد الحب یا سکنی ... من بعد هذا فلا عاینتکم أبداً

صارم  بطائحی در ابیات زیر خلیفه را مدح کرده و مورد ستایش قرار می‌دهد:

أصبحت بالمستظهر بن المقتدی ... بالله ابن القائم بن القادر

مستعصماً أرجو نوال أکفه ... وبأن یکون على العشیرة ناصری

فیقر مع کبری قراری عنده ... ویفوز من مدحی بشعر سائر

پس از مرگ پدرش با وی بیعت کرده شد. وی در آن روز جوانی شانزده ساله بود، و در سال 487 خلافت را عهده‌دار شد و تا هنگام وفاتش در سال 512 هـ بر منصب خویش باقی ماند.

در این دوران، سلجوقیان در رأس قدرت بودند، و جنگ‌ها و نا آرامی‌ها بسیار بود. خلیفه از قدرت کافی در امور بر خوردار نبود و وجود حکومت‌های کوچک در گوشه و کنار سرزمین پهناور اسلامی، اتحاد و یکپارچگی را در حکم‌رانی از خلیفه گرفته بود.

ب)- حوادث دوران خلافت وی

* در سال 478 هـ در دوران مستظهر، مستنصر عبیدی صاحب مصر وفات نمود، و پس از او فرزندش المستعلی احمد به حکومت رسید، همچنین در این سال رومی‌ها بلنسیه را تصرف کردند.

* در سال 488هـ، احمد خان صاحب سمرقند به قتل رسید. از آنجا که اندیشه‌ی زندیقان و ملحدان در او ظهور کرد، امرا او را دستگیر کرده، و با فتوای فقها وی را به قتل رساندند. سپس بعد از وی پسر عمویش به پادشاهی برگزیده شد.

* در سال 490 هـ سلطان ارسلان ارغوان بن آلپ ارسلان سلجوقی صاحب خراسان به قتل رسید. پس از وی سلطان برکیاروق به پادشاهی رسید. در همین سال در حلب و انطاکیه و شیزر برای عبیدیون خطبه خوانده شد، سپس خطبه به نام عباسیان باز گشت داده شد. در همین سال فرنگیان نیقیه را گرفتند و این اولین پیشروی آن‌ها در بلاد شام بود.

* در سال 492هـ دعوت باطنیه در اصفهان انتشار یافت، و در همین سال فرنگیان بیت المقدس را پس از یک ماه و نیم محاصره، به تصرف خویش در آوردند و بیش از هفتاد هزار نفر از مردم و علما و عابدان و زاهدان آن را به قتل رساندند.

در همین سال سلطان محمد بن ملکشاه بر برادرش سلطان برکیاروق خروج کرد، و بر وی پیروز گشت.

*در سال 494هـ باطنیان در عراق افزایش یافتند و بسیاری از مردم به دست آن‌ها کشته شدند. در همین سال فرنگیان، سرزمین‌های سروج و حیفا و ارسوف و قیساریه را اشغال کردند.

* در سال 495 هـ المستعلی صاحب مصر وفات نمود، و پس از وفاتش پسر پنج ساله‌اش بر منصب خلافت نشست.

* در سال 498هـ سلطان برکیاروق وفات نمود. امرا پس از وفات وی گرد هم آمدند، و فرزندش جلال الدوله را به جای وی برگزیدند. در همین سال در بغداد بیماری وبا انتشار یافت و خلق زیادی از جمله کودکان جان باختند.

* در سال 499هـ فردی در نواحی نهاوند ادعای نبوت کرد، و مردم از او تبعیت کردند، وی سپس کشته شد.

* در سال 503هـ فرنگیان پس از محاصره‌ای دو ساله، طرابلس را اشغال کردند.

* در سال 504 هـ فرنگیان بر بیشتر سرزمین شام چیره گشتند. مسلمانان درخواست صلح کردند؛ آن‌ها با پرداخت هزاران دینار حاضر به صلح شدند، اما طولی نکشید که غدر ورزیدند و پیمان خویش را شکستند.

* در سال 507 هـ مودود صاحب موصل با لشکرش به سوی پادشاه فرنگ که در قدس بود حرکت کرد. بین آنها نبردی سخت در گرفت، سپس مودود به دمشق بازگشت، و بر اثر زخمی که برداشته بود در گذشت.

  ج- وفات خلیفه مستظهر

خلیفه مستظهر بالله در روز چهارشنبه 23 ربیع الأول سال 512 هـ به علت بیماری در گذشت. سن او در آن هنگام چهل و یک سال و شش ماه و بود.

خلافت وی بیست و پنج سال به طول انجامید. پس از وفات وی، ابن عقیل شیخ حنابله، او را غسل داده و کفن کرد، سپس پسرش مسترشد بر وی نماز گزارد. جنازه‌ی او در حجره‌اى که داشت و همیشه از آن استفاده مى‌کرد دفن شد.

پس از مدت زمان کوتاهی مادر بزرگش ارغوان (مادر مقتدی) در گذشت، امام ذهبی می‌گوید: هیچ خلیفه‌ای نبوده، که مادر بزرگش پس از او زنده باشد مگر این خلیفه.

علما و اندیشمندانی که در این دوره وفات نمودند عبارتند از : أبو المظفر سمعانی و نصر مقدسی وأبو الفرج و شیذلة والرویانی و خطیب تبریزی و کیا هراسی و امام غزالی و ابیوردی لغت شناس و الشاشی، کسی که کتاب حلیة را برای خلیفه تألیف کرده و آن را المستظهری نامید. 

حکومت‌هایی مانند سلجوقیان و خوارزم‌شاهیان و غزنویان و مرابطان و عبیدیان و آل وزیری همچنان بر قلمرو خویش حکم‌رانی می‌کردند که در بین آن‌ها سلجوقیان از قدرت بیشتری بر خوردار بودند.

ترجمه و تحقیق: أبو أنس

سایت عصر اسلام

www.IslamAge.com

*سیر أعلام النبلاء- للذهبی- تحقیق شیخ شعیب الأرناؤوط.
* تاریخ ابن خلدون.
* الکامل فی التاریخ- لابن الأثیر.
* سایت ویکیبیدیا، الموسوعة الحرة- سایت إسلام أون لاین . نت- سایت أسرة آل باوزیر العباسیة الهاشمیة. سایت المعرفه
*تاریخ الخلفاء/ تألیف جلال الدین سیوطی
* تاریخ الإسلام السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، تألیف حسن ابراهیم حسن، دار الجیل ببیروت،الطبعة الرابعة عشرة، 1416هـ/1996م.
* الدولة العباسیة، تألیف محمود شاکر، المکتب الإسلامی، الطبعة الخامسة، 1411هـ/1991م.