2024 Nov 23

www.islamage.com    

عـنوان    :       

دلایل عذاب و نعمت قبر

قبر، نخستین منزلگاه آخرت است و برای کسی که عملش را نیکو بگرداند و برای دیدار الهی آماده باشد، محل سرور و شادمانی خواهد بود. و برای کسی که عملش را بد نموده و در اطاعت و فرمانبرداری از پروردگارش کوتاهی و غفلت نماید، محل تاریکی و وحشت خواهد بود.

رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «قبر، نخستین منزل آخرت است، اگر بنده از آنجا نجات یافت، سفر پس از آن آسانتر خواهد بود، و اگر از آن رهایی نیافت، مسیر پس از آن سخت‌تر خواهد بود»^[1].

بنابراین:

دلایل آنچه در قبر روی می ‌دهد، چیست؟

سوال در قبر از چه زمانی آغاز می‌ گردد؟

آیا مردگان متوجه زیارت زندگان خواهند شد یا خیر؟

درآمد

ایمان به عذاب و نعمت‌های قبر از جمله ایمان به غیب، و از اصول ایمان است و دلایل فراوانی در قرآن و احادیث پیامبر وجود دارند که بر اثبات عذاب و نعمت قبر دلالت دارند.

دلایل عذاب و نعمت قبر

الله عزوجل در مورد آل فرعون می ‌فرماید:

﴿ النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا ۖ وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ﴾ [غافر: 46].«و آن آتش دوزخ است که بامدادان و شامگاهان آنان بدان عرضه می ‌شوند. (این عذاب برزخ ایشان است) و امّا روزی که قیامت برپا می ‌شود (الله به فرشتگان دستور می‌دهد) خاندان فرعون (و پیروان او) را به شدیدترین عذاب دچار سازید».

بنابراین، آنان صبح و شام بر آتش عرضه خواهند شد، آن گاه پس از برپایی قیامت به عذاب جهنم عرضه خواهند شد.

و نیز الله تعالی فرموده است:﴿سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيۡنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَىٰ عَذَابٍ عَظِيمٖ﴾ [التوبة: 101]. «ایشان را دو بار عذاب می‌دهیم. سپس (در آخرت) روانه ی عذاب بزرگی می ‌گردند».

بنابراین، عذاب اول بر کافران و منافقان در دنیاست که الله آنان را غمگین و اندوهگین و سازد و عذاب دوم در قبر خواهد بود وآنگهی پس از برپایی و فرا رسیدن قیامت، به عذاب بزرگ دوزخ برگردانده می‌شود.

رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «هنگامی که بنده‌ای را در قبرش می‌ گذارند و دوستانش بر می ‌گردند و می‌ روند، میت صدای پاهایشان را می ‌شنود»^[2].

در ادامۀ همین حدیث آمده است که وقتی از کافر و منافق می‌ پرسند: درباره این شخص، یعنی محمد صلی الله علیه و سلم چه می‌ گفتی؟ او می‌گوید: من چیزی نمی ‌دانم. هر چه مردم می ‌گفتند، من نیز می ‌گفتم. به او می ‌گویند: تو ندانستی و نه سعی کردی که بدانی. سپس، با پتکی آهنی، ضربۀ محکمی بر فرق سرش، می ‌کوبند. آنگاه، چنان فریادی سر می ‌دهد که بجز انسان‌ها و جن‌‌ها، همۀ مخلوقات اطراف او، فریادش را می ‌شنوند».^[3]

و نیز ایشان فرمود: «اگر بیم آن نبود که شما مردگان خویش را دفن نمی ‌کردید، از الله می ‌خواستم تا عذاب قبری را که من می ‌شنوم، شما را بشنواند»^[4][5].

رسول الله صلی الله علیه و سلم در دعاهایش این ‌گونه می‌فرمود: «وأعوذ بك من عذاب القبر»^[6].«پروردگارا از عذاب قبر به تو پناه می‌برم».

و نیز فرمود: «عذاب قبر حق است»^[7].

چه کسانی از نعمت‌های قبر برخوردار می‌ شوند؟

نعمت‌های قبر از آن مؤمنین خواهند شد. الله تعالی می ‌فرماید:

﴿ٱلَّذِينَ تَتَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَٰمٌ عَلَيۡكُمُ ٱدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ﴾ [النحل: 32]. «همان‌هایی که (به هنگام مرگ) فرشتگان جانشان را می‌ گیرند در حالی که پاکیزه (از کفر و معاصی) و شادان (از رویارویی با پروردگار) هستند. می ‌گویند: درودتان باد! (در امان پروردگارید و از امروز به ناراحتی و بلایی دچار نمی ‌آیید و) به خاطر کارهایی که می ‌کرده اید به بهشت در آیید».

و نیز رسول الله صلی الله علیه و سلم فرموده‌اند: «هنگامی که بنده‌ای را در قبرش می‌ گذارند و دوستانش بر می‌ گردند و می ‌روند...»

در ادامۀ آمده است: «دو فرشته نزد او می ‌آیند، او را می‌ نشانند و از وی می‌ پرسند: درباره این شخص، یعنی رسول الله صلی الله علیه و سلم چه می ‌گفتی؟ جواب می ‌دهد: من گواهی می ‌دهم که محمد صلی الله علیه و سلم بنده الله و رسول اوست. فرشته‌ ها می‌ گویند: به جایگاه خود در روزخ نگاه کن. الله آن را برای تو با جایی در بهشت، عوض کرده است»^[8].

همچنین رسول الله صلی الله علیه و سلم در احادیث بیان کرده است که مؤمن به سؤالات فرشتگان پاسخ می‌دهد: «آن‌گاه منادی‌ای از آسمان ندا می‌دهد: بنده‌ام راست گفت، برایش فرشی را از بهشت پهن کنید و دروازه‌ای از بهشت برایش بگشایید و او را از لباس‌های بهشتی لباس بپوشانید، آن گاه از خوشبویی بهشت به مشامش می‌ رسد و قبرش تا انتهای چشمش وسیع می ‌شود»^[9].

چه افرادی در قبر عذاب می‌ بینند؟

الله عزوجل نافرمانان و گردنکشان را به عذاب قبر تهدید کرده است و در حقیقت عذاب قبر، از آن کافران است، اما مؤمنان نافرمان نیز به سبب گناهانی که مرتکب شده‌اند، نیز در قبر عذاب می ‌بینند.

ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه و سلم از کنار دو قبر عبور کرد و فرمود: «این دو نفر، عذاب داده می ‌شوند اما نه بخاطر گناه بزرگی». سپس فرمود: «بلی، یکی از آنان، از ادرار خود، پرهیز نمی ‏کرد و دیگری، سخن چینی می ‌نمود». آنگاه، رسول الله صلی الله علیه و سلم شاخۀ ‏ترِ درختی خواست. آن را دو قسمت کرد و هر قسمت آن را روی یکی از آن دو قبر، گذاشت. از رسول الله صلی الله علیه و سلم پرسیدند: چرا چنین کردی؟

فرمود: «امید است تا زمانی که این دو شاخه، خشک نشده است، پروردگار، عذاب آنان را تخفیف دهد»^[10].

آیا گذاشتن شاخۀ ‌تر از عذاب قبر نجات می ‌دهد؟

پاسخ: خیر، زیرا این کاری که رسول الله صلی الله علیه و سلم انجام داد، این از ویژگی‌‌های ایشان بود، چون رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «امیدوارم که الله با شفاعت من در عذاب آنها تخفیف بیاورد».

و نیز کسی که پس از رسول الله صلی الله علیه و سلم شاخه ‌ای می ‌گذارد، گویا خود را تزکیه می ‌کند، زیرا او در چه جایگاهی قرار دارد که پروردگار به وسیلۀ او از عذاب بندگانش بکاهد؟

و نیز رسول الله صلی الله علیه و سلم زمانی بر قبر آنها، آن شاخه را گذاشت که از عذاب آنان باخبر گردید، اما اینک چه کسی می‌داند که صاحب قبر عذاب می‌ بیند؟

چه زمانی در قبر از میت سوال آغاز می‌شود؟

جواب: زمانی که میت را دفن کنند و از دفن او فارغ شوند، آن گاه روحش به جسد وی باز می ‌گردد و سؤال و پرسش از وی آغاز می ‌شود. چنان که عثمان رضی الله عنه گفت: «هر گاه رسول الله صلی الله علیه و سلم از دفن میت فارغ می ‌شد، در کنار قبرش می‌ ایستاد و می ‌فرمود: برای برادرتان آمرزش بخواهید و برایش دعای ثابت قدمی بخواهید؛ زیرا اینک وی مورد سوال قرار می ‌گیرد»^[11].

آیا مردم صدای عذاب قبر را می ‌شنوند؟

پاسخ: جن و انس نمی ‌توانند صدای عذاب قبر را بشنوند. چنان که رسول الله صلی الله علیه و سلم در مورد کافر فرمود: «چنان فریادی می ‌زنند که جز جن و انس همۀ موجودات صدایش را می ‌شنوند»^[12].

البته حیوانات صدای عذاب قبر را می‌ شنوند.

در روایت آمده است که دو پیرزن از پیرزنان یهود نزد عایشه رضی الله عنها آمدند و با او در مورد عذاب قبر سخن گفتند، وقتی رسول الله صلی الله علیه و سلم به خانه تشریف آورد، عایشه رضی الله عنها از وی در مورد عذاب قبر پرسید. ایشان فرمود: «آن دو راست گفتند: آنان در قبر چنان عذاب می‌ بینند که حیوانات صدای آن را می ‌شنوند»^[13].

آیا مرده صدای زندگان را می ‌شنود؟

پاسخ: اهل علم در این مورد اختلاف نظر دارند، اما قول راجح این است که صدای آنان را نمی‌ شنود. چنان که الله عزوجل فرموده است:﴿ وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ﴾ [فاطر: 22]. «و تو نمی ‌توانی مردگان آرمیده در گورها را شنوا گردانی».

اما وقتی او را دفن می ‌کنند، صدای کفش‌هایشان را می ‌شنود. چنان که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «هنگامی که بنده‌ای را در قبرش می‌ گذارند و دوستانش بر می‌ گردند و می‌ روند، میت صدای پاهایشان را می ‌شنود»^[14].

آیا مرده به گریۀ اهلش عذاب می ‌بیند؟

جواب، آری، چون رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «برای هر میتی که نوحه خوانده شود، به سبب آن نوحه، عذاب داده می‌شود»^[15].

اصل این است که میت به خاطر اعمالش مورد محاسبه قرار گرفته و عذاب می‌ بیند یا از نعمت برخوردار می‌ شود، پس چگونه در حدیث آمده است که میت به سبب عمل دیگران عذاب می ‌بیند؟

جواب: در زمان جاهلیت مرسوم بود که هر گاه کسی نزدیک بود، بمیرد، توصیه می ‌کرد که برایم نوحه بخوانید و گریبانتان را پاره کنید، تا برای مردم ثابت گردد که او نزد آنها محبوب بوده و دوست داشتند زنده می ‌بود.

چان که یکی به هنگام مرگش به همسرش این گونه توصیه کرد:

یعنی: ای دختر معبد! هر گاه من مُردم چنان برایم گریه کن که شایستۀ من است و برایم گریبانت را پاره کن.

دیگری نیز گفته است:

«هر گاه مُردم، دو سال کامل برایم گریه کن، اما باز هم دروغ می ‌گویی، و بدترین زنان گریه کنده، دروغگوترین آنهایند».

پس اگر مسلمان چنان عملی را که اهل جاهلیت انجام می ‌دادند، مرتکب شود، عملش معصیتی بشمار می ‌رود و به خاطر آن در قبر عذاب می ‌بیند.

برخی در تشریح این حدیث چنین گفته‌اند:

زمانی میت عذاب می ‌بیند که از عادت آنان خبر داشته باشد که آنان بر او گریه می ‌کنند و گریبانشان را پاره می ‌کنند و قبلا آنها را دیده است که بر مردگان خود چنین کرده‌اند و در عین حال آنان را قبل از مرگش از این کار باز ندارد، در این صورت عذاب می ‌بیند.

و نیز برخی این ‌گونه گفته ‌اند که میت در اثر کار آنان دردمند شده و متاثر می ‌شود.

از الله عزوجل می‌ خواهیم که رحمت و خشنودی خود را شامل حال ما بگرداند. آمین.

باور...

عذاب و نعمت قبر از جمله امور غیبی‌ هستند

که ایمان آوردن به آن لازم است،

اگر چه با حواس پنجگانۀ ما درک نشود.