|
نظارت همگاني بر حاكم، حق شهروندي مردم در حكومت اسلامي
بسم الله الرحمن الرحیم
ابوبكر صديق رضی الله عنه در خطابه‌اش به مردم چنين فرمود: «اگر نيك و درست عمل كردم، مرا ياري رسانيد و اگر عملكردم نادرست بود، مرا اصلاح كنيد.» اين ابوبكر صديق رضی الله عنه است كه نظارت بر خليفه و پرسش‌گري وارزيابي عملكردش را حق تك‌تك افراد مي‌شناسد و از مردم مي‌خواهد تا در برابر اشتباهاتش بايستند و او را به انتخاب و انجام رويه‌ي درست ملزم كنند.
ابوبكر رضی الله عنه در نخستين خطابه‌اش، اين مسأله را روشن كرد كه حاكم نيز ممكن است رويه‌ي اشتباه و نادرستي در پيش بگيرد؛ بنابراين حق شهروندان است كه در برابر اشتباهات وي بي تفاوت نباشند و او را همواره مورد ارزيابي قرار دهند. ابوبكر رضی الله عنه خلافت را براي خود امتيازي نمي‌دانست كه به آن بهانه، خود را برتر از ديگران بپندارد؛ چراكه او مي‌دانست با وفات رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم نبوت خاتمه يافته و ديگر پيامبر معصوم در رأس حكومت نيست كه به طور مستقيم و از طريق وحي، راهنمايي شود و هرگز به خطا نرود؛ ابوبكر رضی الله عنه مي‌دانست كه با وفات رسول‌خدا صلی الله علیه وسلم دوره‌ي عصمت پايان يافته و حكومت وي، بر مبناي انتخاب و بيعت مردم شكل گرفته است.
در فقه سياسي ابوبكر رضی الله عنه مردم حق داشتند با نظارت بر عملكرد حاكميت در اداره‌ي حكومت مشاركت كنند و بتوانند در جنبه‌هاي مختلف اداره‌ي امور از پرسش‌گري و نظارت گرفته تا خيرخواهي و حمايت از حاكميت، نقش فعال و زنده‌اي داشته باشند. در حاكميت ديني، مردم مي‌توانند و بلكه بايد حاكم را ياري رسانند تا شريعت الهي را به اجرا درآورد و در امور دين و جهاد، بازوي خليفه باشند تا خليفه احساس سرخوردگي و ناتواني نكند و حقوقش محترم شمرده شود؛ چراكه جايگاه خليفه از آن جهت كه وظايف بزرگ و سنگيني چون اعلاي شريعت الهي بر دوش اوست، بس والا ومحترم مي‌باشد و اين وظيفه را فراروي مردم قرار مي‌دهد كه در تكريم و احترام خليفه كوتاهي نكنند. رسول اكرم صلی الله علیه وسلم فرموده‌اند: (إنّ مِن إجلال اللّهِ تعالي: إكرام ذي‌الشيبة المسلمِ و حامل القرآن غير المغالي فيه و الجافي عنه و إكرام ذي‌السلطان المقسط) يعني: «همانا از بزرگ‌داشت خداي متعال است كه: پيرمرد مسلمان مورد احترام قرار گيرد؛ حافظ قرآن كه از حقوق قرآن تجاوز و غفلت نكرده، تكريم گردد و حاكم دادگستر و عادل، گرامي و محترم شمرده شود.» صحيح سنن أبي داود، شماره‌ي3504
مردم وظيفه دارند خيرخواه زمام‌داران خود باشند. رسول اكرم صلی الله علیه وسلم سه بار فرمودند: (الدين النصيحة) يعني: «دين، عبارت است از نصيحت و خيرخواهي.» صحابه عرض كردند: «خيرخواهي براي چه كسي؟» رسول اكرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: (للّهِ ـ عز و جل ـ و لكتابِهِ و لرسولِهِ و لأئمة المسلمينَ و عامتهم) يعني: «براي خدا، براي كتاب خدا، براي پيامبرش و براي زمام‌داران مسلمانان و عموم مردم.» صحابهy اين را به خوبي دريافته بودند كه بقا و ماندگاري اين امت در گرو پايداري حاكمان و زمام‌داران مي‌باشد؛ از همين‌رو نيز اين را از وظايف شهروندي مي‌دانستند كه همواره براي اصلاح و اندرز زمام‌داران كوشا باشند؛ واقعاً جاي افتخار است كه در آن زمان، وظايف و حقوق شهروندي از سياست‌هاي راهبردي ابوبكر رضی الله عنه در خلافت اسلامي قرار گرفت و اين سياست وي، در قالب كميته‌هاي ويژه و تخصصي و مجالس مشورتي نمودار گشت. در عين حال جاي بسي اندوه و افسوس است كه اينك كشورهاي اسلامي، آن الگوي حكومتي را ناديده مي‌گيرند و به سبب همين جاه‌طلبي حكام اسلامي، مصايب امت گسترش يافته است؛ بلكه عقب‌ماندگي كنوني مسلمانان، زاييده‌ي خودسري و ديكتاتورگري حاكماني است كه روح شجاعت و مشاركت خيرخواهانه‌ي امت را از بين برده و در عوض تخم بزدلي را كاشته‌اند تا نارضايتي، راه به جايي نبرد. نهادينه شدن نظارت همگاني بر حاكم در ميان جامعه‌ي اسلامي، مايه‌ي گسترش دين به تمام دنيا و در نتيجه بازيابي قدرت وشوكت از دست‌رفته‌ي پيشين خواهد بود. تاريخ الدعوة إلي الإسلام، ص249
و صلی الله و سلم علی محمد و علی آله و اصحابه الی یوم الدین
منبع: کتاب ابوبکر صدیق، محمد علی صلابی
سایت عصر اسلام
IslamAge.Com
|
.gif){kind=small}
